Diecezja Toruńska

Dk. prof. Waldemar Rozynkowski

Lata jubileuszowe w Kościele: historia i teraźniejszość

9 maja 2024 roku papież Franciszek wydał bullę, którą ogłosił, że rok 2025 będzie obchodzony w Kościele katolickim jako Rok Jubileuszowy. Lata Święte, tak nazywamy także czas Jubileuszu, były od początku wielkimi wydarzeniami, przede wszystkim religijnymi, ale również i społecznymi, które odbiły się szerokim echem w historii Kościoła.

Biblijne korzenie
Genezy lat jubileuszowych w Kościele katolickim należy poszukiwać w Starym Testamencie. Zauważmy, że ich nazwa zaczerpnięta została od instrumentu, a dokładnie rogu kozła (yōbel), którym obwieszczano początek jubileuszu. Z biegiem czasu terminem tym zaczęto określać cały ten wyjątkowy rok. W świetle zapisów w Księdze Kapłańskiej, przypadał on co 50 lat, po cyklu siedmiu pełnych lat szabatowych, obchodzonych co siedem lat. Podczas tego wyjątkowego roku naród wybrany był zaproszony do modlitwy, świętowania i odpoczynku (odpoczywać miała także ziemia), miał umorzyć długi, przywrócić własność oraz przywrócić wolność niewolnikom. Jubileusz miał być przede wszystkim czasem powrotu narodu wybranego do Boga, miał mu przypomnieć, że to Bóg jest źródłem jego pomyślności.

Pierwszy Rok Jubileuszowy
Pierwszy Rok Święty został ogłoszony w 1300 roku. Trwał on, decyzją papieża Bonifacego VIII, od 22 lutego do 25 grudnia. Przywileje odpustowe można było uzyskać pielgrzymując do Rzymu, a tam przystępując do sakramentu pojednania i Komunii świętej oraz nawiedzając bazyliki: św. Piotra i św. Pawła (w kolejnych latach dodano jeszcze bazyliki: św. Jana na Lateranie i Matki Bożej Większej). Pierwszy jubileusz ściągnął do Wiecznego Miasta wielu pielgrzymów z całej Europy, między innymi słynnego włoskiego poetę Dante Aligheri. Przyjmuje się, że do Rzymu mogło ich przybyć nawet około 2 milionów. Zauważmy, że Europę zamieszkiwało wtedy około 50 milionów mieszkańców. A więc ten pierwszy Rok Jubileuszowy wywołał olbrzymie poruszenie w całym chrześcijańskim świecie, rozbudził w wiernych pragnienie doświadczenia Bożego miłosierdzia.

Jak często ogłaszano lata jubileuszowe?
Papież Bonifacy VIII postanowił, że kolejne jubileusze będą obchodzone co 100 lat. Z biegiem lat zaczęto skracać czas oczekiwania na ten wyjątkowy rok duchowych przywilejów. Najpierw, odwołując się do opisu biblijnego, przyjęto okres co 50 lat. I tak kolejny Rok Święty zwołano już w 1350 roku. Papież Urban VI postanowił, aby ten czas obchodzić co 33 lata. Nawiązano tu do lat życia Jezusa. Wyznaczono więc rok 1383. Z powodu zarazy Rok Jubileuszowy obchodzono dopiero w 1390 roku. W 1470 roku papież Paweł II nakazał obchodzenie roku jubileuszowego co 25 lat. I taka praktyka obowiązuje do dnia dzisiejszego. Oznacza to, że od kilkuset lat każde pokolenie miało możliwość przeżycia Roku Świętego, mało tego wielu mogło świadomie uczestniczyć w dwóch, a czasami nawet trzech jubileuszach. Ze względu na napiętą sytuacje polityczną w Europie nie odbyły się jubileusze w roku 1800 i 1850. Dodajmy, że obchodzone w takim rytmie jubileusze zostały nazwane zwykłymi.

W wybranych latach papieże ogłaszali nadzwyczajne lata jubileuszowe. Tak było np.: w latach 1933 i 1983, kiedy to papież Pius XI i papież Jan Paweł II ogłosili Rok Święty Odkupienia, natomiast od 8 grudnia 2015 roku do 20 listopada 2016 roku, decyzją papieża Franciszka, Kościół przeżywał Rok Nadzwyczajny Miłosierdzia Bożego.

Czas trwania jubileuszy
Przez minione wieki zwyczajne lata jubileuszowe rozpoczynano prawie zawsze w bazylice św. Piotra w Rzymie przed nieszporami w wigilię uroczystości Bożego Narodzenia. Podobnie będzie i w tym Roku Jubileuszowym. 24 grudnia 2024 roku papież Franciszek otworzy Drzwi Święte bazyliki i w ten sposób zainauguruje kolejny Jubileusz. We wszystkich diecezjach na całym świecie otwarcie Roku Jubileuszowego będzie miało miejsce w niedziele 29 grudnia. Tego dnia w katedrach i konkatedrach biskupi będą sprawować Eucharystię. Rok Święty zakończy się w diecezjach w niedzielę 28 grudnia 2025 roku. Papież zakończy Rok Jubileuszowy zamknięciem Drzwi Świętych 6 stycznia 2026 roku, a więc w uroczystość Objawienia Pańskiego.

Polacy na jubileuszach w Rzymie
Możemy założyć, że podczas każdego z jubileuszy w Rzymie nie zabrakło pielgrzymów z ziem polskich. Odwołajmy się do kilku szczegółowych przykładów. Nie można do końca wykluczyć, że już podczas pierwszego Jubileuszu w 1300 roku bazyliki rzymskie nawiedził książę Władysław Łokietek, przyszły król Polski.

O tym, że mieszkańcy z Polski mogli przybywać na Rok Jubileuszowy 1350 może świadczyć fakt, że król polski Kazimierz Wielki poprosił papieża o wyznaczenie w Rzymie spowiednika znającego język polski. Pierwszy większy napływ pielgrzymów z Polski miał miejsce w czasie przeżywania Roku Świętego 1450. Do Wiecznego Miasta przybył wtedy znany dziejopis Jan Długosz oraz prawdopodobnie profesor krakowskiego uniwersytetu ks. Jan Kanty, późniejszy święty.

Wiemy, że z przywilejów odpustowych w 1500 roku skorzystali między innymi bracia Mikołaj i Andrzej Kopernikowie. Zamieszkali oni w Wiecznym Mieście wiosną 1500 roku, dokąd przybyli po zakończonych studiach w Bolonii. W Rzymie przeżywali oni na pewno święta wielkanocne, które przypadały w tym roku 19 kwietnia.

Owocem Roku Jubileuszowego 1575 było powstanie w Rzymie w latach 1575-1578, z inicjatywy kardynała Stanisława Hozjusza, hospicjum św. Stanisława. Służyło ono pomocą dla pielgrzymów z Polski. Na inauguracji Roku Świętego 1625, dokładnie w wigilię Bożego Narodzenia 1624 roku w Rzymie przebywał królewicz Władysław, późniejszy król Polski Władysław IV. W ceremonii rozpoczęcia Roku Jubileuszowego 1700 brała udział królowa Maria Kazimiera, wdowa po Janie III Sobieskim. Przybyła ona do Rzymu wraz z synami: Jakubem, Aleksandrem i Konstantynem. 

Podczas Roku Jubileuszowego 1900 do Rzymu z ziem polskich, jeszcze pod zaborami, wyruszyły koleją dwie pielgrzymki: z Krakowa (licząca ponad 2000 osób) oraz z Poznania (licząca około 500 osób).

Przyjmuje się, że około 20 tys. Polaków, w tym wielu przebywających w tamtym czasie na emigracji, udało się do Rzymu na obchody Roku Jubileuszowego 1975. Aż około 2,5 tys. pielgrzymów uczestniczyło w dniach 10-14 października w pielgrzymce narodowej, której przewodniczył prymas Polski Stefan Wyszyński. Znaczna liczba pielgrzymów z naszego kraju, która skorzystała z przywilejów odpustowych, przybyła do Rzymu również na dzień 19 października. Oprócz Jubileuszu zaprosiła ich do Wiecznego Miasta beatyfikacja Marii Teresy Ledóchowskiej.

Nie mamy wątpliwości, że najwięcej pielgrzymów z Polski, w całej historii lat jubileuszowych, przybyło do Rzymu na Jubileusz Roku 2000. Przyjmuje się, że mogło ich być w sumie nawet około pół miliona. Tylko podczas narodowej pielgrzymki, która miała miejsce w dniach 6-8 lipca 2000 roku, uczestniczyło około 40 tysięcy pielgrzymów z naszego kraju. Do nawiedzenia miejsc jubileuszowych pielgrzymów z Polski przyciągała na pewno osoba rodaka papieża Jana Pawła II.

Miejsca jubileuszowe w Polsce
Podczas wszystkich lat jubileuszowych pielgrzymów zapraszano przede wszystkim do Rzymu. W pierwszych dwóch latach (1300, 1350) duchowe przywileje można było uzyskać wyłącznie podejmując pielgrzymkę do Wiecznego Miasta. Jednak już w drugiej połowie XIV wieku zaczęto zabiegać, aby przywileje roku świętego stały się również udziałem pielgrzymów, którzy podejmą trud wędrówki do innych miejsc. Słano liczne prośby do kolejnych papieży, którzy pod określonymi warunkami zgadzali się na wyznaczanie miejsc jubileuszowych poza Rzymem. Z biegiem czasu przywileje jubileuszowe można było uzyskać nie tylko w poszczególnych krajach, ale w każdej diecezji na całym świecie.

W przypadku Polski wiemy, że już królowa Jadwiga prosiła papieża Bonifacego IX, aby odpust jubileuszowy mogli uzyskać mieszkańcy jej kraju w Krakowie. Papież wyraził zgodę. Przywileje duchowe można było uzyskać prawdopodobnie od 1 czerwca do 30 września 1392 roku. Przyjmuje się, że do Krakowa przybyło w tym czasie ponad 200 tys. pielgrzymów. Podczas Jubileuszu w roku 1450 odpust jubileuszowy można było uzyskać pielgrzymując do kościołów katedralnych w: Gnieźnie, Krakowie, Wilnie i Lwowie.

Wydarzenia towarzyszące jubileuszom
Obchodom lat jubileuszowych w Rzymie często towarzyszyły różne wydarzenia religijne. Wzmacniały one zaproszenie pielgrzymów do Wiecznego Miasta. W 1450 roku wielu pątników ściągnęła kanonizacja znanego franciszkanina Bernardyna ze Sieny. Miała ona miejsce w uroczystość Zesłania Ducha Świętego 24 maja. Podczas tego Roku Jubileuszowego w każdą niedzielę wystawiano w bazylice św. Piotra relikwie chusty św. Weroniki oraz relikwie świętych Apostołów Piotra i Pawła. W Roku Świętym 1925 do Rzymu wielu pielgrzymów ściągnęły kanonizacje: karmelitanki bł. s. Teresy od Dzieciątka Jezus i bł. ks. Jana Marii Vianneya z Ars oraz beatyfikacje: ks. Jana Bosco i s. Bernadetty Soubirous.

Pamiątki jubileuszy
Lata Jubileuszowe były tak ważnymi wydarzeniami, że bardzo często próbowano je upamiętniać. Jednym ze sposobów zatrzymania w pamięci dla potomnych przeżytych wydarzeń było fundowanie dzwonów. Pamiątką pierwszego Roku Jubileuszowego było ufundowanie przez papieża Bonifacego VIII dzwonów do bazyliki św. Piotra. Podczas obchodów Jubileuszu 1900 roku papież Leon XIII ogłosił wiek XX wiekiem Chrystusa Zbawiciela. W związku z tym w różnych krajach zaczęto wznosić na wierzchołkach gór  posągi i krzyże ku czci Chrystusa. Jeden z krzyży został wzniesiony w 1901 roku na Giewoncie. Z perspektywy lat widzimy jak bardzo ten właśnie krzyż wpisał się w historię Polski i stał się nawet symbolem mieszkańców naszego kraju.

Czas dziękczynienia i odzyskiwania utraconego skarbu
Przeżywane od kilku wieków, w każdym pokoleniu, jubileusze były przede wszystkim zaproszeniem do dziękczynienia Bogu za otrzymany dar odkupienia. W związku z tym w centrum obchodów lat jubileuszowych znajduje się zawsze Eucharystia, która jest dziękczynieniem. Jednocześnie każdy, kto oddalił się od Boga, próbował według swojego zamysłu budować życie, miał możliwość odzyskania, podczas tego wyjątkowego czasu, utraconej z Nim relacji i przyjaźni, odzyskania utraconego (zakopanego) skarbu żywej wiary.

Pielgrzymowanie- znakiem jubileuszu
Od początku, pielgrzymowanie jest jednym z najważniejszych znaków przeżywanego jubileuszu. O wartości pielgrzymowania przypomniał papież Franciszek, który w bulli ogłaszającej Jubileusz 2025 roku, tak napisał: To nie przypadek, że pielgrzymowanie wyraża fundamentalny element każdego wydarzenia jubileuszowego. Wyruszanie w drogę jest typowe dla tych, którzy poszukują sensu życia. Piesze pielgrzymowanie bardzo sprzyja odkrywaniu na nowo wartości milczenia, wysiłku i tego, co istotne (nr 5). Słowa papieża zachęcają nas do podjęcia pielgrzymowania, do wyruszenia w drogę, do przekraczania granic, które wyznacza nam nasze życie codzienne i zaufania Bogu, który wie czego nam potrzeba.

Drzwi Święte- znakiem jubileuszu
Po doświadczeniach kilku lat jubileuszowych symbolicznym znakiem początku Roku Świętego stało się otwieranie Drzwi Świętych w bazylice św. Piotra w Rzymie. Po raz pierwszy uczyniono ten znak w przywołanej bazylice w wigilię Bożego Narodzenia 1499 roku. Symbolika drzwi (bramy) jest w chrześcijaństwie bardzo rozbudowana oraz niezwykle głęboka. Przede wszystkim sam Jezus nazwał siebie Ja jestem bramą (J 10, 9). Przez mękę, śmierć i zmartwychwstanie dokonał On naszego odkupienia i stał się bramą do życia wiecznego we wspólnocie z Bogiem.

„Pielgrzymi nadziei”
Czas Jubileuszu ma być najpierw dla samych pielgrzymów wydarzeniem osobistego spotkania z Jezusem. I to pielgrzymi mają zanieść nadzieję, którą wniósł do ich życia Jezus, innym. Stąd mottem tegorocznego Jubileuszu są słowa: „Pielgrzymi nadziei”. Papież Franciszek w bulli ogłaszającej Rok Jubileuszowy napisał tak: Oby światło chrześcijańskiej nadziei dotarło do każdego człowieka, jako orędzie Bożej miłości skierowane do wszystkich! Niech Kościół będzie wiernym świadkiem tego orędzia na całym świecie! (nr 6). Tak więc, podczas tego roku jesteśmy zaproszeni do podjęcia ewangelizacji, czyli do wyjścia pozna nasze świątynie i salki parafialne.

Kościoły jubileuszowe- oazami duchowości
Odpust jubileuszowy można uzyskać w świątyniach jubileuszowych, a więc miejscach specjalnie do tego wyznaczonych. W historii lat jubileuszowych były to przede wszystkim katedry, konkatedry oraz sanktuaria, szczególnie miejsca kultu Matki Bożej. Papież Franciszek nazwie świątynie jubileuszowe: oazami duchowości, w których można odświeżyć drogę wiary i napić się ze źródeł nadziei, przede wszystkim przystępując do sakramentu pojednania, niezastąpionego punktu wyjścia dla prawdziwej drogi nawrócenia (nr 5).

Odpust jubileuszowy
Podczas lat jubileuszowych wierni zawsze mogli uzyskać dar odpustu. Ze swojej natury odpust jest darowaniem kary doczesnej za grzechy, które zostały już zgładzone co do winy. Przebaczenie grzechów nie usuwa jednak konsekwencji grzechów. Odpust jest szczególnym darem miłosierdzia Boga dla każdego. Papież Franciszek napisał w bulli: Odpust, istotnie, pozwala nam odkryć, jak nieograniczone jest miłosierdzie Boga. To nie przypadek, że w starożytności termin „miłosierdzie” był używany zamiennie z terminem „odpust”, właśnie dlatego, że ma wyrażać pełnię Bożego przebaczenia, które nie zna granic (nr 23). Odpusty można ofiarować przede wszystkim za zmarłych. Mogą je uzyskać również żywi, ale wyłącznie dla siebie.

Przywilej odpustowy można będzie uzyskać przede wszystkim poprzez uczestnictwo w Eucharystii oraz udział w nabożeństwie Słowa Bożego, nabożeństwie pokutnym, Liturgii Godzin, Drodze Krzyżowej, czy nabożeństwie różańcowym. Poza tym wierni będą mogli uzyskać odpust jubileuszowy poprzez trwanie na adoracji Najświętszego Sakramentu i rozmyślaniu, kończąc je modlitwą „Ojcze nasz”. Dla chorych miejscem uzyskania daru odpustu będą ich mieszkania, miejsca opieki czy szpitale, w których przebywają.

Zaproszenie do spotkania z Jezusem
Aby doświadczyć daru jubileuszowego musimy przede wszystkim chcieć spotkać się osobiście z Bogiem. Z tego spotkania, zrodzą się: pragnienie zerwania z grzechem, prośba o sakrament pojednania, chęć trwania w stanie łaski uświęcającej, modlitwa itd. Rok Jubileuszowy jest więc przede wszystkim zaproszeniem do przeżywania swojego życia w świetle Bożej obecności.

Pod patronatem Matki Bożej Nieustającej Pomocy
W historii lat jubileuszowych zawsze ważną rolę odgrywała Matka Boża. W trakcie ich przeżywania spotykamy dużo odniesień do Jej osoby. Przede wszystkim zauważmy, że bardzo często ośrodki kultu maryjnego, Jej sanktuaria, wybierano na kościoły jubileuszowe. Matce Bożej zawierzano jubileusze. My także możemy zawierzyć cały ten Rok Jubileuszowy Matce Bożej, która w znaku Nieustającej Pomocy jest patronką naszej diecezji.

Nasi orędownicy
Orędownikami przeżywanego Roku Jubileuszowego 2025 w diecezji toruńskiej będą nasi błogosławieni oraz kandydat na ołtarze:
- bł. Maria Karłowska (1865-1935): w tym roku mija 90 lat od jej śmierci,
- bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945): w tym roku mija 80 lat od jego męczeńskiej śmierci.
- kandydat na ołtarze Sługa Boży biskup łucki na Wołyniu Adolf Piotr Szelążek (1865-1950), który zmarł w podtoruńskim Zamku Bierzgłowskim i został pochowanych w kościele św. Jakuba w Toruniu- w tym roku mija 75 lat od jego śmierci.

Miejsca związane z ich życiem, kultem oraz pamięcią o nich mogą być również ośrodkami, które będą żyły wydarzeniami Roku Jubileuszowego.
 

Logo Jubileuszu
Przedstawia cztery postacie, symbolizujące ludzkość pochodzącą z czterech stron świata. Obejmują się one wzajemnie, w ten sposób ukazują wspólnotę. Pierwsza postać obejmuje krzyż. Jej postawa jest znakiem wiary i nadziei, zwłaszcza w trudnych momentach. Fale symbolizują różne przeciwności i trudności, na jakie natrafiamy w naszym życiu. Dolna część krzyża ma kształt kotwicy, która utrzymuje łódź podczas wysokiej fali i jest symbolem nadziei, że Bóg zatroszczy się o nas.

Modlitwa Jubileuszu
Ojcze, który jesteś w niebie,
niech wiara, którą nam dałeś
w Twoim Synu Jezusie Chrystusie, naszym Bracie,
i płomień miłości
rozlany w naszych sercach przez Ducha Świętego,
obudzą w nas błogosławioną nadzieję
na przyjście Twojego Królestwa.
Niech Twoja łaska przemienia nas
w pracowitych siewców ewangelicznych ziaren,
które będą zaczynem ludzkości i kosmosu,
w ufnym oczekiwaniu
nowego nieba i nowej ziemi,
gdy moce Zła zostaną pokonane,
a Twoja chwała objawi się na wieki.
Niech łaska Jubileuszu
ożywi w nas, Pielgrzymach nadziei,
pragnienie dóbr niebieskich
i rozleje po całej ziemi
radość i pokój
naszego Odkupiciela.
Tobie Boże, błogosławiony po wsze czasy,
niech będzie cześć i chwała na wieki.
Amen

Wybrana literatura
Broż A., Historia lat świętych, Rzym 1983.

Franciszek, Bulla ogłaszająca Jubileusz Zwyczajny Roku 2025 Spes non confundit, Poznań 2024.

Jan Paweł II, Incarnationis misterium. Bulla ogłaszająca Wielki Jubileusz
Roku 2000, Kraków 1999.

Jung-Inglessis E.M., Rok Święty w Rzymie. Historia i teraźniejszość, Warszawa 2000.

Kijas Z., De Carli G., Rok Święty 2025. Śladami historii i teraźniejszości, Pelplin 2024.

Kumor B., Pierwszy rok święty w kościele katolickim (1300), Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, t. 23: 1976, z. 4, s. 5–10.

Librowski S., Ostatni wielki jubileusz w Polsce niepodległej (1776) na przykładzie diecezji płockiej, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, t. 23: 1976, z. 4, s. 25-33.

O’Grady D., Lata święte w Rzymie. Jubileusze Kościoła katolickiego 1300-2000, Warszawa 1999.

Rozynkowski W., Rok Święty- rok łaski, Niedziela, nr 50, 15 XII 2024, s. 24-25.

Smołucha J., Udział pielgrzymów z królestwa Polskiego i wielkiego księstwa litewskiego w obchodach średniowiecznych jubileuszów chrześcijaństwa, Nasza Przeszłość, t. 93: 2000, s. 5–21.

Smołucha J., Sroka S.A., Historia lat świętych, Kraków 1999.

Swastek J., Historia jubileuszów w Kościele katolickim, Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne, t. 16: 1984, s. 95-118.

Wojtyska H. D., Lata święte w XV i XVI wieku, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, t. 23: 1976, z. 4, s. 11–24.
 
Wojtyska H. D., Miłościwe Lata. Dzieje Wielkich Jubileuszów Chrześcijaństwa (z udziałem Polaków), Olsztyn 2000.

Zieliński Z., Religijna i narodowa rola lat świętych w XIX wieku, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, t. 23: 1976, z. 4, s. 35-43.